Wijks verzet op de boerderij de Vogelpoel
Boerderij De Vogelpoel is een grote boerderij met een gracht en staat in de buurt van de Lek en dichtbij de bekende sluizen, waar het Amsterdam-Rijnkanaal de Lek kruist.
Boerderij De Vogelpoel van Toon van Bemmel aan de Wijkersloot, werd in de tweede wereldoorlog een centraal punt in het Wijkse verzet. In Wijk bij Duurstede was Toon van Bemmel (1902-1989), een van de belangrijkste mensen in het verzet.
Toon van Bemmel: ‘De avond voordat de Duitsers ons land binnenvielen, hoorde ik Hitler over de radio zeggen: ‘Wij zullen de neutraliteit van Nederland nooit schenden.’ De volgende morgen rond vier uur, toen wij zaten te melken, zei ik tegen de knecht en de dienstbode: Melken jullie maar rustig door, ik ga even naar de radio luisteren. Toen ik die had aangezet, hoorde ik meteen: Luchtwacht-post hier, luchtwacht-post daar. Ik ging weer terug om verder te melken en zei: Wij zitten in oorlog. Vanaf dat moment heb ik meteen mijn standpunt ingenomen en gezegd: ‘Ik zal nooit iets voor die Moffen doen, maar zoveel mogelijk tegenwerken!'
‘Het was kenmerkend voor Toon van Bemmel dat hij zich met alle energie, maar ook compromisloos, inzette voor zaken en personen waarin hij heilig geloofde’, schrijft Kees Vernooy in Utrechtse biografieën over hem. Toon was de jongste zoon uit een gezin van acht kinderen. Na de dood van zijn ouders werd hij boer op de Vogelpoel. Als lid van de Landstormvrijwilligers bekwaamde hij zich in het omgaan met wapens. Als aanhanger van het Huis van Oranje en gezagsgetrouw vaderlander was bij het begin van de oorlog maar een ding voor hem mogelijk: hij ging in het verzet.
Toen de oorlog in volle gang was richtte men in Wijk een O.D. (‘Ordedienst’) op. Van Bemmel was daar ook bij. Naast Van Bemmel zaten in de Wijkse OD: veearts Ad van Sprundel, Daan Verroen, beheerder van het parochiehuis aan de Markt en kapper Wout Jansen. De OD vond de Vogelpoel een veilige plaats voor het verzet. Daarom werd daar het hoofdkwartier van het ondergronds verzet gevestigd. De leiders van de groepen doken daar ook onder, de bijeenkomsten voor de besprekingen vonden er plaats. Het ging meestal om zo’n dertig personen. Er werd gesproken over overvallen, over de opslag van munitie, radio’s en dingen die niet in de handen mochten vallen van de Duitsers. Er stonden ook twee auto’s voor de zogenaamde K.P.-ploegen. Hiermee werden overvallen uitgevoerd. De overvallen waren vooral gericht op bonkaarten, die gebruikt werden om ondergedoken gezinnen te helpen.
Toon van Bemmel: 'Op een avond kwam de Heer Barte, opzichter van Rijkswaterstaat van de Sluizen in het Amsterdam-Rijnkanaal bij ons onderduiken. De volgende dag vertelde hij in vertrouwen, dat hij de sleutels van de sluizen op een bepaalde plaats in het Kanaal had gegooid. Want als de Duitsers die sleutels in handen hadden gekregen, hadden ze alles onder water kunnen zetten tot Amsterdam toe. Later hebben we nog zakken vol met kaarten en tekeningen daar weggehaald en bij ons op een goede plaats weggeborgen. En de goede man had een onderdak. In juli 1943 werd onze burgemeester vervangen door een NSB-Burgemeester, Beek van Calsveld genaamd, voorheen kaascontroleur in Woerden. Onze Burgemeester Naud van der Ven moest met zijn gezin het Veerhuis waar hij woonde, verlaten. Hij probeerde elders een onderdak te krijgen, maar dat lukte niet. Toen kwam hij op de Vogelpoel. Omdat ik met alle zekerheid wist, dat hij voor 100% Hollander was, zei ik tegen hem: ‘Laten we maar eens rondkijken of er een mogelijkheid is hier voor U om te wonen.’ De boerderij was groot, en toen hij alles had gezien, was hij blij en nam hij, met zijn vrouw en zijn dochtertje, zijn intrek bij ons. Ook hadden Canadese vliegers er een schuilplaats. En Joden, als ze op een ander adres niet meer veilig waren, kwamen naar de Vogelpoel. Bijvoorbeeld de familie Worms had daar een schuilplaats, nadat hun oude plek in het parochiehuis, te gevaarlijk bleek te zijn.
U moet begrijpen, dat we overal mee te doen kregen, zoals opslag van wapens, die dan weer naar andere plaatsen moesten worden vervoerd. Het was een groot district, zelfs de spoorbrug van Culemborg viel er onder. We hadden allerlei soorten munitie, springstoffen, handgranaten tot onze beschikking. Een actie was ook het in stand houden van de zenders waarmee de boerderij een belangrijke spil werd in de pilotenlijn, die via boer Van Wijk piloten bij het Beusichemse Veer de Lek overzette. Door het verzet had men met veel zaken te maken. Op een dag zei burgemeester Naud van der Ven : ‘Mijnheer van Bemmel, ik weet wel, U kunt nooit nee zeggen, en ik twijfel er niet aan of u genoeg bidt.'
Na de oorlog werd Van Bemmel in de nood-gemeenteraad benoemd en bleef raadslid tot 1966; tot 1958 was hij loco-burgemeester.
Datering
Jaar: 1943Colofon
Auteur: Kees Vernooy
[1] Bron: Rorate, Stichting Sint Willibrord Omroep, Interview met Toon van Bemmel, 1984
[2] Uit: Wijkse Courant Woensdag 27 april 2005
[3] Kees Vernooy, ‘Toon van Bemmel, agrariër’, Utrechtse biografieën – Het Kromme Rijngebied
Foto's: Kees Vernooy 13-09-2019
[1] Boerderij de Vogelpoel
[2] Boerderij de Vogelpoel
[3] Gedenksteen op de Vogelpoel
[4] Toon van Bemmel (1902-1989)